Kerkelijk Trynwalden 181

KLIK HIER VOOR DE VORIGE AFLEVERING (180)

Kerk en school (14)

De eerste onderwijzers

In de zomer van 1900, al voor de start van het eerste schooljaar van de nieuwe christelijke school, worden er drie onderwijzers benoemd. De 19-jarige mej. A. van Zwol uit Rottevalle voor de jongste klassen en de 18-jarige Rinze Zwart krijgt de middenklassen onder zijn hoede. De 28-jarige Klaas van der Wal uit Andijk wordt het eerste ‘Hoofd der School met den Bijbel’. Naast het lesgeven in de hoogste klassen krijgt hij de leiding over de school, ook alle leermiddelen komen onder zijn beheer. Tevens moet hij ’s morgens de kachels aanzetten en elke maandagmorgen het schoolgeld innen en hiervan de boekhouding bijhouden. Zijn aanvangssalaris is f 750,-, in 1906 wordt dit f 1000,- en in 1908 wordt zijn jaarsalaris f 1100,-. Hoofdmeester Van der Wal blijkt een kundig en wijs man te zijn. Hij maakt zelf enkele leerboekjes voor de school en op de ledenvergaderingen geeft hij diverse lezingen, o.a. over het onderwijs, de opvoeding, leerplichtwet en de verschillende onderwijsmethoden. Maar ook over de ontwikkelingen in politiek en maatschappij hield hij lezingen. Verder is hij nog altijd aan de studie en in 1913 geeft hij les aan de kweekschool. In 1920 wordt hij benoemd als leraar aan de christelijke kweekschool te Leeuwarden. Hij vertrekt op 1 juni 1920. Meester Ritske Bergsma neemt zijn taken tijdelijk over.

Nog voordat het nieuwe schooljaar begint, wordt de 36-jarige Marten Koornstra uit Grootegast benoemd tot hoofdmeester. Hij verhuist in augustus 1920 met zijn gezin naar Oenkerk en trekt daar in het pas verbouwde schoolhuis. De huur hiervan wordt op bepaald op f 250,- per jaar. Op advies van meester Koornstra krijgt de school in 1922 nieuwe taalboekjes en krijgen de lokalen draaibare ramen voor de nodige ventilatie. Helaas komt deze hoofdmeester op 12 juni 1923 plotseling te overlijden, zie het onderstaande krantenbericht.

Na dit trieste geval wordt meester Bergsma weer tijdelijk vervanger en moet het schoolbestuur op zoek naar een nieuwe hoofdmeester. Spoedig daarna wordt er een sollicitatieprocedure in gang gezet. In de advertenties wordt nu, naast de normale aktes, als voorwaarde gesteld dat het toekomstige Hoofd ook de landbouwakte moet hebben en lid moet zijn van de Gereformeerde kerk. Op de advertenties reageren 46 kandidaten. Dit aantal wordt door een kleine commissie gereduceerd tot drie. Tijdens een buitengewone ledenvergadering wordt de 47-jarige Thomas van der Mark uit Oudega (W) gekozen tot nieuw schoolhoofd.

Overige onderwijszaken

Hoofdmeester Van der Mark begint op 1 november 1923 aan zijn nieuwe taak. Hij wordt op een woensdagmorgen geïnstalleerd, dit na een ‘Dienst des Woords’ die werd geleid door ds. De Walle. Van der Mark krijgt in zijn loopbaan al snel te maken met veel wisselingen van leerkrachten. Wegens vertrek of ziekte moeten er regelmatig nieuwe of tijdelijke onderwijzers gezocht en ingeleid worden. In 1927 wordt hij benoemd tot landbouwonderwijzer in de Trynwâlden. Vanaf die tijd zijn hier onder zijn leiding meerdere landbouwcursussen gegeven. Vele jonge boeren hebben hun theoretische vorming aan hem te danken. Ook op andere gebieden was hij bezig, zo is bekend dat hij aan veel kinderen een cursus Fries heeft gegeven. In november 1934 viert hij zijn 40-jarig jubileum als schoolmeester. Uit de gehouden toespraken tijdens dit jubileumfeest wordt duidelijk dat meester Van der Mark het vermogen bezat om de leerstof aan zijn leerlingen helder en duidelijk uit te leggen. De kinderen leren niet alleen, maar begrijpen het ook, zo werd er gezegd. In de herfst van 1935 kampt meester Van der Mark echter met ziekte en geeft hij aan om in de zomer van 1936 te willen stoppen met zijn werkzaamheden. Op 30 juni 1936 stopt hij als schoolmeester en krijgt hij vervroegd pensioen. Hij is dan 60 jaar oud.

Tijdens zijn afscheidsfeest spreekt meester Van der Mark de wens uit dat de school met Gods hulp lot hogere ontwikkeling mag komen en dat de jeugd mag opgroeien ter eer van God. Op deze afscheidsavond wordt ook het nieuwe hoofd, meester Riemer Roukema uit Witharen bij Ommen, geïnstalleerd en welkom geheten. Deze begint op 1 augustus 1936 aan zijn taak, meester Thomas Vlasma is in de maand juli tijdelijk hoofdmeester. Het aantal leerlingen schommelt in die tijd rond de 140. Ze komen uit alle uithoeken van de Trynwâlden, o.a. uit Readtsjerk, Wyns en zelfs uit Ryptsjerk. Dit dorp had zelf een Hervormde school, maar de daar wonende Gereformeerde ouders werden geacht om hun kinderen naar de toen nog volledig Gereformeerde school van Oentsjerk te sturen. Deden ze dit niet dan werden ze hierop aangesproken. Er was overigens een goede verstandhouding tussen beide scholen en gelukkig is deze situatie later gewijzigd. Veel kinderen moesten dus een grote afstand afleggen, sommigen zelfs nog over zandpaden of slechte wegen. De meeste leerlingen kwamen op klompen naar school, meestal lopend, fietsen waren in de jaren dertig nog schaars. Kinderen die wel een fiets hadden namen vaak een broertje, zusje of buurkind mee. De school begon in de zomermaanden ‘s morgens al om acht uur en in de winterperiode om kwart over acht.

Hierboven een schoolportret uit 1904. Linksachter staat hoofdmeester Klaas van der Wal (2). Rechtsachter staan de onderwijzers Hendrik Nieuwenhuis (8) en Pieter Hoekstra (9). Een vijftal kinderen uit het gezin van ds. Rispens - hij was één van de schooloprichters - zijn aangeduid met de nummers: 1, 7, 10, 15 en 18.

Bovenstaande schoolfoto dateert uit omstreeks 1928. Linksachter staat hoofdmeester Thomas van der Mark. In het midden zit meester Ritske Bergsma.

Bron: 'PGT nieuws'