Keuzes van toen voor nu: wat kunnen we leren van Bonhoeffer?

De Duitse theoloog en verzetsstrijder Dietrich Bonhoeffer werd 75 jaar geleden terechtgesteld in kamp Flossenbürg. De jaren daarvoor zat hij in de gevangenis. Daar schreef hij zijn beroemde brieven ‘Verzet en Overgave’. Ook schreef hij er tien gedichten en een aantal gebeden. Die gedichten en gebeden zijn het vertrekpunt voor het project ‘Bonhoeffer75’, een initiatief van de Roos van Culemborg in samenwerking met de Protestantse Kerk in Nederland. Het resultaat van het project is de brochure ‘Bonhoeffer75’, die vorige week bijgesloten zat bij het magazine woord&weg. De brochure bevat een nieuwe vertaling van deze gedichten, maar ook schilderijen en kerkliederen geïnspireerd door Bonhoeffers poëzie. Gemeenten kunnen dit materiaal gebruiken voor bijbelstudiegroepen of gesprekskringen.

Kerk naar buiten

Rien Wattel, predikant in Hoofddorp, werkte mee aan het project Bonhoeffer75. Wie is Bonhoeffer voor hem? “Ik ken Bonhoeffer vooral uit mijn studietijd, in de jaren 60/70. Hij was de theoloog die mij leerde inzien dat de kerk veel groter is dan het instituut en dat de meeste ´kerkmensen´ buiten de kerk te vinden zijn. Bonhoeffer leert ons dat geloof en maatschappelijke betrokkenheid onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Zijn leven is daar het beste voorbeeld van, maar je leest dit ook in zijn gedichten terug. Bijvoorbeeld in in het gedicht ‘Christen en heiden’. Beiden doen hetzelfde en God richt zich ook tot beide personen, ‘naar alle mensen gaat God in hun nood’. Corrie Kopmels, die de gedichten opnieuw vertaalde en er nieuwe korte gedichten bij maakte, verwoordt dat prachtig:

Je vraagt niet
hoe ze bidden tot hun god
of hoe ze vloeken om hun lot.

Mensen zijn het allemaal
en door hun ogen
kijkt God zelf jou aan.

Tegen de stroom in

De gedichten vormen de basis van de brochure. Rien Wattel: “De gedichten komen uit de periode dat Bonhoeffer gevangen zat. Zijn bekendste gedicht, ‘Door goede machten trouw en stil omgeven’, schreef hij kort voor zijn dood, terwijl hij gevangen zat in Flossenbürg. Hij is in zijn laatste gedichten echt de balans aan het opmaken van zijn keuzes. Toch blijft hij voortdurend mensen van buiten steunen. In een brief vat hij het zo samen: ‘Wie zelf gezegend is, kan niet anders meer dan deze zegen doorgeven. Hij moet waar hij ook is een zegen zijn’.”

De thema’s van Bonhoeffer zijn op dit moment uiterst actueel, ondanks het verschil in omstandigheden. Rien legt uit: “Ik zie in Bonhoeffer een man die zijn eigen tijd, maar ook zijn eigen positie daarin, scherp analyseert. Zo zag hij hoe bepaalde groepen in de samenleving, zoals joden, homo’s en Roma, steeds sterker gezien werden als zondebok van alles wat er misging. Hij ziet de gerechtigheid die hij bij de God van de Bijbel tegenkomt, niet alleen als een opdracht om na te volgen, maar ook als een houvast voor zichzelf. Hij durft tegen de stroom in te gaan en stopt daar niet mee als het hachelijk wordt: hij zat in de gevangenis vanwege een aanslag op Hitler waar hij bij betrokken was. Die aanslag was een spannende keuze: soms moet je echt ver uit je comfortzone gaan.”

¨Ook in onze tijd, waarin we de polarisatie zien toenemen en groepen tot zondebok gemaakt worden - moslims, journalisten, kunstenaars, voel ik spanning: zwijgen is in zekere zin verraad, een vorm van onrecht. Maar hoe ga ik dan zelf de discussie aan? Is mijn eigen verhaal nog verbindend of alleen uit-sluitend? Bonhoeffer maakte steeds een duidelijke keuze, maar bleef al die tijd kritisch naar zichzelf. Dat kan ons  inspireren: hoe maken wij ook nu duidelijke keuzes, geïnspireerd door het geloof?¨

Bonhoeffer aan het woord in uw gemeente

Gemeenten kunnen op allerlei manieren met de brochure aan de slag. “Het mooie van dit project is: het spreekt veel zintuigen aan. Het is allereerst mogelijk om aan de hand van de brochure gespreksgroepen of bijbelstudiegroepen te vormen. Bijvoorbeeld rond de vier gevangenisverhalen uit de Bijbel, zoals die van Jozef en Paulus. Maar er is meer. Er zijn prachtige schilderijen gemaakt bij verschillende citaten uit de gedichten. Je kunt bij de schilderijen (die ook staan afgebeeld in het boekje) mediteren, je kunt ook zelf gaan schilderen. Er zijn bovendien liederen gemaakt om met de kerkelijke gemeente te zingen. René van Loenen heeft de gedichten muzikaal bewerkt naar vrij bekende Liedboek-melodieën. Een kerk kan bijvoorbeeld elke maand een gedicht kiezen en daar een kerkdienst rond opbouwen met het lied en schilderij.”

Meer informatie en bestellen

Het werkschrift Bonhoeffer75 is na te bestellen door een mail te sturen naar: bonhoeffer75 @ kpnmail.nl met vermelding aantal, naam en adres. Kosten: 2 euro + porto. Bonhoeffer75 is een initiatief van de Roos van Culemborg in samenwerking met de Protestantse Kerk in Nederland.

Uitnodiging Boekpresentatie

Op 13 april wordt Bonhoeffer75 in Culemborg gepresenteerd. Het thema is: ‘Keuzes van toen voor nu’. Gert-Jan Segers, fractievoorzitter van de ChristenUnie, opent de presentatie in de Grote of Barbarakerk in Culemborg. Samen met Jaap Smit, Commissaris van de Koning in Zuid-Holland en vice-voorzitter van het Comité 4 en 5 mei, Christien Crouwel, algemeen secretaris van de Raad van Kerken, Saskia van Meggelen, preses van de synode van de Protestantse Kerk in Nederland en Edward van ’t Slot, hoogleraar theologie en voorzitter van het Bonhoeffer Gezelschap, neemt hij deel aan het podiumgesprek. De toegang is vrij, iedereen is van harte welkom.

Voor het volledige programma en meer informatie zie: www.deroosvanculemborg.nl

Bron: 'Protestantse Kerk Nederland'