Healing of heil? Therapeutische spiritualiteit (vervolg)

Derde deel in serie van vijf “Spiritualiteit voor iedereen”.

Mindfulness is mogelijk door het besef van an-Atta, niet-zelf. Het onveranderlijke zelf wordt beschouwd als een gevaarlijke illusie, want die houdt de begeerte van zelfhandhaving in stand. Mindfulness wordt in het Westen meestal als meditatietechniek aangeboden los van de spirituele context. Het beoogt mensen te helpen bij het omgaan met emoties en stress en te komen tot bewuste aandacht en zelfaanvaarding. Deze doelen sluiten aan bij christelijke waarden en de niet-oordelende aandacht in het moment, herkennen we ook in christelijke spiritualiteit. Denk aan de beroemde raad van Jezus: “Maak je geen zorgen om de dag van morgen. Elke dag heeft genoeg aan zijn eigen last.” (Matteüs 6:34).
Naast Mindfulness wordt ook yoga veel beoefend door mensen in het Westen. Yoga betekent in het sanskriet: juk. Dat verwijst naar verenigen en beheersen. (vergelijk ossen onder een juk). De oorsprong ligt in India en de Vedische religie. Het kan vertaald worden als “spirituele oefening”, gericht op loslaten en in balans komen. Aandacht voor de lichamelijke houding en de ademhaling zijn hierbij belangrijk. Yoga leert de geest, het lichaam en het gevoel te beheersen om zo vereniging met de godheid te bereiken. In onze contreien is Hatha Yoga een veel voorkomende: een systeem van oefeningen voor lichaam en ademhaling. Yoga is binnen de christelijke wereld niet geheel onomstreden. Er ligt een geheel andere religie aan ten grondslag, waarbij de gelovige niet met één God een persoonlijke relatie heeft. In het Britse Handboek voor Christelijke Spiritualiteit (SCM press, 2005) wordt yoga geschikt geacht als voorbereiding voor gebed. Het “gevaar” van yoga is, dat het een doel in zich zelf zou kunnen worden, zodat de techniek alles beheersend wordt vanuit de gedachte, dat je als het ware je zelf moet (kunnen) redden.
Ook Zen is een oosterse meditatievorm, die in het Westen beoefend wordt, al dan niet in spirituele centra. Oorspronkelijk komt het uit het Mahayana Boeddhisme in China. Zen betekent “in zich opnemen”, absorberen. Zen legt de nadruk op zelf-controle, inzicht in de boeddha-natuur (het tot verlichting komen), het persoonlijk inzicht in het alledaagse leven en het welzijn van anderen hierdoor. De Europees- Amerikaanse katholieke monnik Thomas Merton (1915-1968) woonde jarenlang als kloosterling in het Verre Oosten. Hij zocht de dialoog met anders godsdienstigen en schreef over het Zen boeddhisme. Hij beschouwde Zen niet als een godsdienst, maar als een manier van bewustzijn. Zen kan ons helpen, om God niet als een object te willen kennen of ervaren, maar te laten “zijn”, in de werkelijkheid om ons heen vervuld. In de dingen om ons heen, in de natuur, is de verborgen glans van de Eeuwige te zien. Zen is geen methode, zegt Merton, maar in zen vindt een voortdurende relativering van methoden en concepten plaats. Het leven zelf in zijn dagelijkse realiteit is zen.
We waren dit artikel begonnen met de titel: healing of heil? Velen verlangen naar genezing, vanuit een situatie van ziek zijn. Maar naast lichamelijke ziekte zijn er zoveel meer situaties van gebrokenheid in ons leven. Psychische problemen zoals dwangneurose, angsten, eetstoornissen, depressie, stemmen horen of chronische achterdocht. Persoonlijkheidskenmerken in het autistisch spectrum of borderline, en zoveel meer. Gebrokenheid in gezinnen, families, relaties. Vanuit zoveel gebrokenheid is verlangen naar heel wording, naar genezing. Veel vormen van “alternatieve” spiritualiteit en geneeswijzen gebruiken hiervoor (ant)woorden als healing en holisme. En voor eigen spirituele of gezondheidsdoeleinden kan men aan yoga, zen of mindfulness of andere vormen van (oosterse) training doen. De reguliere geneeskunde in onze westerse samenleving staat op een hoog niveau en daar verwachten mensen veel van. Misschien wel eens te veel. Dat is een vraagstuk apart. Uiteindelijk weten we immers allemaal, dat we sterfelijk zijn en onze levensduur begrensd is. In die tijd dat we leven, is kwaliteit, het ervaren van geluk en vrede een diep verlangen.
Het verlangen naar vrede wordt in de Bijbel dikwijls verwoord. De Psalmen zijn een rijke bron van menselijke gebeden, vol verzuchtingen, vragen, maar ook lofprijzingen aan God. In de Joods-Christelijke spiritualiteit is de Bijbel de belangrijkste leidraad. De lezers vinden er woorden van bemoediging, troost en trouw van een God die zich laat vinden. Jezus Christus is Zoon van God en bevrijder van mensen, vertelt het Nieuwe Testament. Het centrale dagelijkse gebed, “Onze Vader” laat zien en horen, wat het menselijk verlangen is en Gods antwoord. Dit gebed is een ijkpunt voor alles wat gelovigen maar willen uitspreken of uitroepen. Ook in het verlangen naar genezing, naar heel wording. “Uw Naam worde geheiligd. Uw wil geschiede. Uw Koninkrijk kome. Geef ons vandaag ons dagelijks brood. Vergeef ons onze schulden zoals ook wij onze schuldenaars vergeven… Verlos ons van de boze.” De weg van het gebed is die van hoop, van toeleven naar de waar-wording van het “Koninkrijk der hemelen”, de totale vrede en heelheid voor heel de schepping. De verwachting is geen passief afwachten, maar de bidder verplicht zich om zich zelf in te zetten voor die toekomst.
De weg van het gebed is tegelijk de ervaring van de aanwezigheid van Jezus Christus in alle gebrokenheid, in alles wat onaf is, in alle pijn en lijden. Lees de verhalen over zijn ontmoeting met zieke mensen en mensen met een handicap. Jezus ziet mensen in wie ze zijn, vraagt naar wat zij zelf verlangen. Hij raakt hen aan, richt hen op, laat hen (weer) meedoen. Het gaat hem om héél de mens, in haar, zijn lichamelijke, geestelijke én sociale omstandigheden. Genezing van ziekte is geen doel op zich, maar teken van de volledige vrede en heelheid. In verwachting daarvan kunnen mensen kracht en troost ervaren. Dat blijft niet beperkt tot het individu. In de joods- christelijke spiritualiteit staat de relatie centraal. Als mens verhoudt je je tot God en je naaste. De belangrijkste wegwijzer voor het leven is: “Heb God lief boven alles en heb je naaste lief zoals je zelf.” Niet voor niets begint het centrale gebed als “Onze” Vader. De belofte van heelheid en vrede – het “heil” – verbindt joden en christenen in verantwoordelijkheid voor de aarde en de medemensen. Tenslotte, heel belangrijk, in de christelijke spiritualiteit: de aanwezigheid van God door zijn Geest. Als adem, als wind, metaforisch gesproken. Ook die is een verbindende factor tussen mensen die ontvangend, ontvankelijk én scheppend samen leven.
Spiritualiteit om “beter van te worden” is volop te vinden en te beleven in de brede christelijke traditie. In het volgende artikel zullen we op zoek gaan naar de bronnen en stromingen.
Ds. Aleida Blanken.