Healing of heil? Therapeutische spiritualiteit

Tweede deel in een serie van vijf over “Spiritualiteit voor iedereen”.

In de pastorale praktijk van een dominee gaat het in veel ontmoetingen over ziekte, gezondheid, levensduur en kwaliteit van leven. In onze rijke, westerse samenleving, worden mensen gemiddeld genomen, heel oud. We hebben een lange levensduur. Maar hoe staat het met de kwaliteit? Dat is wel heel iets anders! Onderzoeken hebben overigens wel gewezen op relatief hoge tevredenheid van Nederlanders. Het zijn allemaal gemiddelden, statistieken en cijfers. In de levens van mensen thuis spelen de gebeurtenissen van ziek worden, slijtage aan het lichaam, psychische klachten, beperking of verlies van mobiliteit en zelfstandigheid. De huisarts is meestal de eerste naar wie je toegaat met problemen of klachten. Zij of hij is een belangrijke sleutelfiguur. Helaas heeft de huisarts niet altijd genoeg tijd en daarom kun je meestal maar voor één onderdeel tegelijk op het spreekuur terecht. Je komt met een wondje aan je duim.  Maar misschien is er meer “aan de hand”? In de reguliere medische wereld worden het wondje aan de duim of de ontstekingsgevoeligheid - meestal - als een geïsoleerd gegeven benaderd. Toch weet ook de huisarts, dat sommige lichamelijke klachten samenhangen met psychische of sociale problemen. Om allerlei redenen heeft  de reguliere gezondheidszorg onvoldoende mogelijkheden om zich met dat verband bezig te houden. Het is mede daarom, dat mensen in het zogeheten alternatieve circuit vaak zoveel erkenning vinden. Daar wordt anders gewerkt: praktisch in de organisatie en financiering, maar ook vanuit bepaalde visies. Bij “alternatieve genezers” ondervinden veel mensen aandacht voor hen zelf als persoon, voor de samenhang tussen hun psychisch en lichamelijk welbevinden. Alleen al de factor tijd speelt hier een belangrijke rol; een consult bij de alternatief genezer duurt meestal langer dan 10 minuten. Nog een andere motivatie voor de alternatief therapeut of genezer is soms, dat de dokter in het ziekenhuis heeft gezegd: “we kunnen niets meer voor u doen”. Regulier- medisch gezien uitbehandeld. Wie dit te horen krijgt, kan “palliatief” of met experimentele medicatie “levensverlengend” behandeld worden. Kun je die boodschap aanvaarden? Of wil je toch nog kijken, of er langer leven voor je in zit? Onder het motto “baat het niet, dan schaadt het niet” vervoegen mensen zich bij alternatief genezers.  Het verlangen naar “holisme”, aandacht voor heel de mens en de samenhang met wat haar of hem omringt, dat verlangen leidt menigeen ook naar geneeswijzen met spirituele context. Er is een veelheid aan stromingen en vormen. (daarover schreven we in het vorige artikel). Zeker ook wat betreft geneeswijzen. Net als bij spirituele activiteiten en vormen, zou ik ook hier willen zeggen: Informeer je over de (religieuze) bron. Is die niet strijdig met jouw levenswijze, jouw geloof? Informeer naar de medische opleiding van de genezer en kijk hoe hij of zij de bekwaamheid presenteert. Nuchter, praktisch, met respect voor de levensstijl en godsdienst van de patiënt? Ga (met dominee of pastoor) in gesprek over vragen als: wat zoek ik? Waar put ik kracht uit? Waar steek ik energie en aandacht in tijdens mijn laatste levensfase?  Er zijn zeker bij velen goede ervaringen met alternatieve genezers als het gaat om verlichting van pijnklachten. Dat is een zegen! Hopelijk geeft die verlichting dan juist weer ruimte voor ontmoeting met dierbaren, voor reflectie op het eigen geleefde leven en – als men ongeneeslijk ziek is – voor een toegroeien naar aanvaarding en het vinden van vrede. Kortom: kwaliteit van leven. 
Diverse alternatieve geneeswijzen die vaak “los” worden aangeboden, vinden hun oorsprong in een groter geheel van religie of spiritualiteit. Zo vindt magnetisme zijn oorsprong in de 18e eeuw bij de Weense arts Mesmer. Hij beschouwde de werkelijkheid als materieel en vloeibaar. Een onzichtbare vloeistof verbindt mensen, wereld en kosmos. Ziektes worden veroorzaakt door ongelijke verdeling van vloeistof in het lichaam. Genezers met “dierlijk magnetisme” kunnen de stromen weer op gang brengen. In de 19e eeuw is de groepering van het spiritisme dit “mesmeriseren” gaan verbreden tot communicatie met geesten van overledenen. Sinds de jaren 1930 was vanuit Engeland en Amerika het zogeheten Neopaganisme in opkomst. Hier wordt als het ware teruggegrepen op oude heidense natuurreligies, onder andere uit de Keltische tradities. De nadruk ligt op de eenheid mens- natuur, krachten in bronnen, bomen en andere wezens. Begrippen als holisme, heling en persoonlijke groei en god als levenskracht kom je veel tegen bij “alternatieve” geneeswijzen.
Geheel andere spirituele bronnen vinden we, als we het spoor terug zoeken bij Yoga, Zen en Mindfulness. Met name deze laatst genoemde is de laatste jaren erg populair. Instellingen van (reguliere) geestelijke gezondheidszorg bieden cursussen Mindfulness aan en er zijn bedrijven die hun medewerkers niet alleen op bijscholing sturen maar ook naar mindfulness sessies. Mindfulness wortelt in het Boeddhisme en heeft zich mede door het gedachtegoed van de bekende vredesactivist en Vietnamese monnik Thich Nhat Hanh ook in de westers- christelijke wereld een plaats weten te veroveren. Als begrip en techniek is mindfulness in 1979 in de westerse wereld geïntroduceerd door de amerikaanse moleculair bioloog Jon Kabat-Zinn. Mindfulness is een – niet zo doeltreffende -  vertaling van het oud indiase woord “sati”, dat duidt op het bewustzijn van het huidige moment. Mind suggereert, dat het hier gaat om de gedachte, de hersens. Maar in de oude boeddhistische aandachtstraining Vipassana, is het begonnen om zowel mentaal als emotioneel bewustzijn. Doel van de meditatie is een houding van niet beoordelende acceptatie. Mindless is zeggen: “zeg ik het wel goed” of “ik kan het niet”. Mindfull is: niet elders zijn met je aandacht, maar in het moment je bewust zijn van wat zich voordoet, zonder te oordelen. “Het is zoals het is”. 

(wordt vervolgd….)
Ds. Aleida Blanken.