Boeddha in het parochiehuis.

Eerste deel in een serie van vijf over “Spiritualiteit voor iedereen”.

Samen om de tafel om de oecumenische Startzondag viering voor te bereiden, in het parochiehuis. Plotseling valt mijn oog op de bloempot in het midden. De rode vetplant staat in een grijze pot met onmiskenbaar het reliëf van een minzaam glimlachende boeddha. Zo schieten wij, bezig voor de christelijke viering, in de lach! Hoe komt díe hier nu binnen? Onder het beeld van de gekruisigde Christus? Waarschijnlijk ongemerkt. Boeddha is de laatste jaren populair in Nederland en gepopulariseerd. Dat wil zeggen: van en voor het volk geworden, voor iedereen “verkrijgbaar”. Geen tuincentrum zonder boeddha beeldjes in diverse formaten en houdingen. Tezamen met de wierookstokjes en oosterse kruiden kwam Boeddha tot zo’n twintig jaar geleden niet veel verder dan tokootjes in de stad of de Wereldwinkel van idealistische vrijwilligers. Er wordt gezegd, dat je een boeddha(beeld) niet  voor je zelf mag kopen, maar dit alleen mag ontvangen. Want alleen dan brengt de boeddha je geluk. In het Westen denken veel mensen, dat je in oosterse godsdiensten zoals het Boeddhisme, beter kunt aansluiten met je gevoel. Een welkome tegenhanger voor de druk in het alledaagse leven. In een hoog productieve samenleving als de onze wordt een groot beroep gedaan op onze cognitieve, verstandelijke, vermogens. Wetenschap en economie zijn leidend in de maatschappij. Dat merken we zelfs op school, in het ziekenhuis en de organisatie van zorg voor kwetsbare mensen. Hoe kan het anders? Wie of wat komt tegemoet aan het verlangen naar rust naar een appel op het gevoel, naar bezinning en aandacht voor andere waarden? In religie en godsdienst kunnen deze verlangens worden verwoord en erkend. De vragen kunnen worden gesteld en – afhankelijk van de godsdienstige stroming of groep – beantwoord worden. In de christelijke traditie hebben velen de “antwoorden” als te stellig ervaren. Of de heersende moraal als te knellend. Waar je “vroeger” bij een kerk of geloofsgemeenschap hoorde, wekelijks – of misschien wel dagelijks – in kerkgang en collectieve rituelen richting zocht, daar ligt tegenwoordig een markt vol religieus en spiritueel aanbod. Individueel, als enkeling zonder samenspraak met een kerk of gemeenschap, kun je kiezen. Invloeden vanuit de hele wereld en zijn religies zijn merkbaar. Uit bronnen van Boeddhisme, Sjamanisme, Hindoeïsme, Jodendom en (oude) natuurreligies komen vele stromingen voort. Stromen en stroompjes waaruit vaak onbekommerd geestelijk water geschept wordt. Waar liggen de bronnen? Die vraag vindt niet iedereen interessant misschien. Maar de bron is wel bepalend voor de aard en inhoud, voor de uiteindelijke effecten van dit “geestelijk water” op hen die ervan drinken. Waar komen die boeddha’s nu eigenlijk echt vandaan – anders dan uit Chinese massafabricage? Waar gaat het in Boeddhisme om? Vanwege de beknoptheid van deze artikeltjes – en mijn eigen beperkte kennis! – ga ik daar niet verder op in. Je kunt er een universitaire studie aan wijden of jarenlang je onderdompelen in een boeddhistische samenleving. Misschien dat er dan een ver- antwoorde uitleg is te geven. In het Westen kwam het Boeddhisme binnen vanaf de late 19e eeuw. Door kolonialisme en – in rijkere kringen – het maken van reizen waren er contacten met de culturen en religies in Azië. Terwijl in het Westen al eeuwen aan spiritualiteit werd gedaan in de christelijke traditie, kreeg het begrip “spiritualiteit” een nieuwe klank door die oosterse import. Een invloedrijke figuur hierbij was Helena Blavastky (Oekraïne 1831- Londen 1891). Deze westerse, hoog opgeleide vrouw schreef over oosterse religies, haar eigen visioenen – en verblijf in Tibet (Tibetaanse historici zeggen dat zij daar nooit is geweest) en ontwikkelde een nieuwe spiritualiteit. Zij richtte het Theosofisch Genootschap op. Ze combineerde diverse oosterse wijsheden met westerse humanistische opvattingen. Met name in Amerika en Engeland groeide, in het spoor van de Theosofie, de belangstelling en ontvankelijkheid voor meer geestelijke leraren dan Jezus, zoals Boeddha, Confucius en Manu. Maar ook voor oosterse kosmologie. Begrippen als reïncarnatie, karma, en het goddelijke in ieder mens deden zijn intrede in het Westen. Vooral mensen uit de middenklasse en de wetenschap lieten zich in met deze spiritualiteit voor “ingewijden”, ofwel esoterie. Toch is het niet beperkt gebleven maar heeft de beweging rond Blavatsky mede geleid tot het ontstaan van meer populaire stromingen zoals New Age. Blavastky is tegelijk hét voorbeeld van religieus “mozaïeken”, zoals ik het maar zal noemen. Uit heel verschillende godsdiensten en culturen die dingen halen die je aanspreken, die samen brengen in een nieuwe, bontgekleurde vorm. Spiritualiteit is van en voor iedereen: schijnbaar eenvoudig toegankelijk, laagdrempelig, los verkrijgbaar, te kust en te keur. Tijdschriften als Happinez en Para, een dagje festival of de spirituele beurs verkopen het ons graag. Op individueel niveau wordt er in onze eeuw heel wat ge- mozaïekt! Ofwel: “geconsumeerd” uit stromen en stromingen waarvan men de bron meestal niet of nauwelijks kent. Vaak zijn er praktische motieven voor iemands keuze uit het brede spirituele aanbod. De vorm, de methode van yoga bijvoorbeeld, helpt je goed om te ontspannen. En op kruispunten van het leven zijn er op de vrije markt ritueelbegeleiders. Zij zoeken samen met bijvoorbeeld nabestaanden van een dierbare overledene naar vormen, woorden en gebaren die het afscheid markeren en die troostrijk zijn. Een uitvaartverzorger, die zelf ook mensen met rituelen bijstaat, verzuchtte onlangs in dagblad Trouw, dat hij verlangt naar meer aandacht voor inhoud. Er is wel veel zorg om de vormen, constateerde hij, maar te weinig voor de verbinding van het levensverhaal van de mens met de grote vragen, met het grotere verband en perspectief. Deze verzuchting sluit aan bij één van de kritische kanttekeningen die ik maak bij de cultuur van spiritueel “mozaïeken”. Waarin wortelt het zelf bedachte of eenmalig gebruikte ritueel? En verder heb ik nog veel meer vragen rondom het spiritueel mozaiëken. Wat is het “cement” tussen je mozaïeksteentjes? Met wie of wat ben je verbonden? Helpt de vorm je verder in het leven, met de grote vragen en uitdagingen? Is er een constante in je leven, een rode draad, als herkenning en houvast? Helpt jouw eigen individuele ervaring je om te veranderen, te groeien in mens-zijn? Helpt jouw spiritualiteit de ander, met wie je samenleeft? Verbindt de bron-religie van jouw spirituele activiteit mensen van allerlei ras, cultuur, sociale omstandigheden? Is er een Ander – met een hoofdletter – met wie je in dialoog leeft? Deze tijd kent kritische consumenten op het gebied van voedsel en elektronica, bijvoorbeeld. Zijn die zelfde mensen ook kritisch als spirituele consument? Hebben ze ijkpunten? Oriënteer je rustig en wees positief- kritisch, zou ik willen zeggen tegen de hedendaags spirituele zoeker. Probeer kennis van en waardering voor de (geloofs)traditie van je eigen herkomst of omgeving op te brengen. Overweeg, of je in je verlangen en je vragen tegemoet wordt getreden vanuit die traditie? Als je “alleen” zoekt: er is veel te vinden op internet – maar wat is de bron? Er zijn eindeloos veel boeken rond esoterie, godsdienstige stromingen, spiritualiteit. Wie zijn de auteurs en de uitgevers? Het actief deelnemen aan een solide, duurzame gemeenschap, tenslotte, kan je doen groeien in wijsheid en inzicht. Boeddha zal tevreden glimlachen.
Ds. Aleida Blanken.